Ogledi na životinjama sežu daleko u prošlost, ali prvi pisani dokazi upućuju nas na period antike kada su kičmenjaci upotrebljavani za anatomske studije. Moralni kontekst vekovima je bio van diskusija filozofije morala, dok je ekološki kontekst često i danas zanemaren parametar u ekološkim istraživanjima i preporukama.

Poslednjih godina u središtu diskusija o ogledima na životinjama naći će se etika, čije argumente je teško osporiti u ovom slučaju, ali i istraživanja koja upućuju na nesvrsishodnost testiranja na životinjama.

Počevši od 2004. godine kada je uspostavljena zabrana testiranja gotovih kozmetičkih proizvoda na životinjama, različitim regulativama u segmentima Evropska unija 2013. godine uspostavlja potpunu zabranu testiranja, kako gotovih kozmetičkih proizvoda na životinjama, tako i njihovih sastojaka i na samom kraju i kretanje ovakvih proizvoda tržištem. Na tržištu EU neće se naći proizvodi koji su u celini ili svojim delovima testirani na životinjama. Ova odluka Evropske komisije dočekana je odobravanjem od strane bioetičara, etičkih komisija, NVO čiji se rad fokusira za zaštitu i prava životinja, ali i miliona potrošača.

Ipak, Evropska komisija ovim postupkom nije stavila tačku na testiranja i eksperimentisanje na životinjama. Životinje se i dalje koriste za medicinska istraživanja, razvoj i proizvodnju lekova, u vojne svrhe, za potrebe eksperimenata u nauci,… i osim etičkih nelagodnosti, ovakvi postupci imaju ozbiljne ekološke posledice.

Na godišnjem nivou broj životinja koje se koriste u svrhu istraživanja i testiranja, iznosi između 115 i 126 miliona životinja. Po broju eksploatisanih životinja u svrhu testiranja, ističu se Sjedinjene Američke Države. Godišnje, na području SAD iskoristi se 875.000 životinja i još 143.400 životinja bude uzgojeno za potrebe budućih istraživanja.

Međutim, broj životinja na globalnom nivou za ove potrebe nije konačan jer istraživačke institucije ne prijavljuju broj poikiloterma (hladnokrvnih životinja), uzgojenih životinja za potrebe poljoprivrednih istraživanja, miševa, pacova i uzgojenih ptica za istraživanja. Anketa sprovedena 2000. godine od strane Ministarstva poljoprivrede SAD ukazuje na podatak da broj neregistrovanih životinja u istraživanjima čini većinu životinja upotrebljenih za istraživanja. Samo na području SAD između 30 i 160 miliona životinja (uključujući registrovane i neregistrovane) bude iskorišćeno za potrebe testiranja i istraživanja na godišnjem nivou. Prema izvorima podataka, pojava genetički modifikovanih životinja dovela je do direktnog povećanja broja oglednih životinja.

Objekti u kojima se obavljaju ispitivanja na životinjama zahtevaju u potpunosti čist vazduh i kontinuiranu ventilaciju, što rezultuje utrošnjom energije i emisijom ugljenika.

Osim prostora u kome su čuvane, životinje  zahtevaju i uslove čuvanja, te je neophodno uspostaviti zaštitu od spoljnih patogena, kvalitet unutrašnjeg vazduha, osvetljenje, opremu… Preko 40% energije upotrebljene u ustanovama za istraživanja bude utrošeno na ventilaciju, i 10%-30% energije utroši se na rashlađivanje vazduha i vode za čuvanje opreme.

Objekti u kojima se vrše testiranja troše različite hemikalije uključujući one za sanaciju, dezinfekciju, sterilizaciju, brigu o životinjama i hemikalije u upotrebi tokom samih istraživačkih procedura. Hemikalije koje se koriste u ispitivanjima uključuju i  korozivne materije kao što su brom, sumporna kiselina, vodonik peroksid, hlor, amonijak,  azot dioksid i mnogi drugi i takođe koriste se neurotoksini među kojima i živa. Imajući u vidu trajanje studije (ispitivanje kancerogenosti na primer) ove hemikalije su u kontinuiranoj upotrebi duži vremenski period i ostavljaju dalekosežne posledice po životnu sredinu.

Najočigledniji resurs koji se crpi za potrebe ispitivanja na životinjama jesu same životinje. Milioni životinja svake godine, zaraženih najrazličitijim bolestima budu odbačene kao šteta i kolateral čime se dovodi u pitanje biodiverzitet. Drugi resursi koji se iscrpljuju za potrebe ovakvih istraživanja jesu vazduh, voda i zemljište.

Zagađenost vazduha dešava se kao posledica spaljivanja tela životinja koje su prethodno zaražene i tretirane različitim hemikalijama. Osim utrošnje resursa potrebnih za postupak spaljivanja, dalje se kao sekundarni instrument zagađenja javlja pepeo životinja i dim koji direktno utiče na zagađenost vazduha. Spaljivanje ostvaruje negativan uticaj na zdravlje ljudi, a takođe, ekološke grupe su zaključile da je ono pogubno u ekološkom smislu. Tajvanska studija dokazala je da gasovi proizvedeni u krematorijumima životinja sadrže povećane koncentracije toksičnih teških metala.

Sistemi javnog vodovoda često su kontaminirani kao posledica testiranja na životinjama, jer javni objekti za prečišćavanje vode ne mogu uvek filtrirati lekove, hormone i hemikalije u otpadnim vodama.

Ugroženost zemljišta takođe je jedan od nusproizvoda testiranja na životinjama. Brojne studije su dokazale da zemljišta koja se nalaze u relativnoj blizini objekata za testiranje na životinjama ili spaljivanje životinja, imaju povišen nivo teških metala, dioksina i polihlorovanih dibenzodioksina.

Specifičan oblik dioksina 2,3,7,8-TTCD je nusproizvod nekompletnog spaljivanja i izuzetno je toksična materija a prema podacima Međunarodne agencije za istraživanja kancera (IARC – Agency for Research on Cancer) definiše se kao kancerogen po ljude.

Brojne studije i studije slučaja dokazale su nepraktičnost testiranja na životinjama u ekonomskom, medicinskom i ekološkom smislu. Lekovi testirani na životinjama moraju proći i „test grupu“ odnosno grupu ljudi dobrovoljaca i neretko se dešava da medicinska sredstva koja su se pozitivno iskazala primenom na ne-ljudskim primatima ostvare negativan efekat u primeni kod ljudi.

Okretanje kozmetici koja nije testirana na životinjama i zahtevanje prestanka testiranja i eksperimentisanja na životinjama u druge svrhe je naša etička obaveza, ekološka briga i akt prema bezbednoj budućnosti.

24. april je Međunarodni dan oglednih životinja.

Izvori:

1. R. Taylor: „Testing drugs on animals: a test case for socially responsible investment“, Blackwell Publishing Ltd. 2005
2. K. Groff, E. Bachli: „Review of Evidence of Environmental Impacts of Animal Research and Testing“, Environments 2014, 1.
3. H. Attarwala: „TGN1412: From Discovery to Disaster“, J Young Pharm 2010.
4. N.H. Franco: „Animal Experiments in Biomedical Research: A Historical Perspective“, Animals 2013

Autor bloga: Dina Stefanović, Savet Zelene stranke za zaštitu i dobrobit životinja